Gegeven of maakbaar? 5

Beschrijving

Gewoontes worden wel eens onze ‘tweede natuur’ genoemd. Ze geven ons een manier om voorbij de dichotomie van gegeven of maakbaar te denken. Deze gedachte vinden we al bij Aristoteles en ze duikt telkens opnieuw in de westerse geschiedenis op.

Voor Aristoteles is excellentie geen handeling maar een gewoonte, en Hume beschouwt gewoontes als “the great guide of life”. Niet iedereen is even positief. Zo beschreef Proust gewoontes als een “zwaar gordijn” dat ons weerhoudt onszelf te kennen: “if habit is a second nature, it prevents us from knowing our first.”

Wat zijn gewoontes? Doorgaans staan gewoontes niet op de voorgrond maar zijn ze juist de achtergrond die andere zaken mogelijk maken. Maken gewoontes ons dan tot machines of maken ze onze vrijheid en creativiteit juist mogelijk? En als gewoontes zowel een vloek als een zegen zijn, hoe kunnen we dan een goed leven leiden met en via onze gewoontes?

Vanuit het idee dat gewoontes enerzijds weerstand bieden tegen verandering maar anderzijds gekarakteriseerd kunnen worden door ontvankelijkheid voor verandering probeer ik de vele dichotomieën rondom het begrip ‘gewoonte’ te doorbreken. Daarbij wil ik ook stil staan bij de mate waarin we onze gewoontes delen en ze de basis vormen voor onze gebruiken. Daarbij sta ik op de schouders van grote denkers, waaronder de Amerikaanse pragmatist Dewey.

Judith Martens

Judith Martens is professor in de wijsgerige psychologie aan de Universiteit Antwerpen. Ze studeerde zowel psychologie als filosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ze promoveerde op het thema ‘samen handelen’ aan de Ruhr-Universiteit Bochum (Duitsland) en werkte een tijd aan de Universiteit Wenen voor zij naar België kwam.

Judith Martens publiceert over collectief handelen en collectieve verantwoordelijkheid op basis van gewoontes en vaardigheden. Daarbij haalt ze inspiratie uit onderzoek in de handelingsfilosofie, cognitiewetenschappen, feministische literatuur over autonomie, en sociale ontologie.

 

Recente publicaties:

Judith Martens (najaar 2024). Onszelf als de ander. Van dramatische repetitie tot speelsheid. Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte.

Judith Martens (2023). Towards a situated approach of Tuomela’s theory of social practices. Tuomela on sociality. Eds. Garcia-Godinez, Miguel & Mellin, Rachael – Palgrave Macmillan.

Judith Martens (2021). Habit and skill in the domain of joint action. Topoi : an international review of philosophy.

Judith Martens (2020). Doing Things Together: A Theory of Skillful Joint Action. De Gruyter.

Judith Martens & Luke Roelofs (2019). Implicit coordination : acting quasi-jointly on implicit shared intentions. Journal of Social Ontology.